Tilburg, een beeldige stad

Waar je ook gaat of staat in het oude gedeelte van Tilburg – feitelijk binnen de ringbanen – de kunst in de openbare ruimte bestaat voor het grootste gedeelte uit devotionele voorstellingen, heiligenbeelden en dan vooral met Maria in de hoofdrol. Dit erfgoed, getuigend van het voormalig katholieke verleden, typeert Tilburg. Al deze beelden tekenen dit wezenlijke deel van de identiteit van de stad. Als de Tilburgers hun stad ‘de schônste stad van ’t laand’ noemden, moeten ze dat aspect zeker ook op hun netvlies hebben gehad. Kijk maar eens rond.

Door Paul Spapens

Maar, om nou te zeggen, dat het alleen religieuze kunst uit een nabij verleden is dat Tilburg siert…, ‘docht ’t nie’, om met deze Prent van Cees Robben van 9 februari 1979 te spreken. Er zijn mooie en interessante uitzonderingen. Het meest in het oog springend is het standbeeld van Willem II op d’n Heuvel.

Het werd in 1854 in Den Haag onthuld. In 1924 werd het aan Tilburg verkocht en dat jaar door koningin Wilhelmina onthuld. Op de hoeken zitten vier vrouwenfiguren die een allegorische voorstelling zijn van: schoonheid (met lauwerkrans), welvaart (met een hoorn des overvloeds), wetgeving (pen in de rechterhand) en het koningschap (kroon en scepter). Hoezeer Tilburg zich dit standbeeld eigen heeft gemaakt blijkt tijdens carnaval als Willem II een Kruikensjaal omgeknoopt krijgt. Staat ‘m goed.

Wat dat betreft is er een veel grotere afstand tot de twee magnifieke beelden in de ontvangsthal van het stadhuis – gemeentehuis zeggen de Tilburgers bescheiden. Waar die afstand door wordt geschapen? Mogelijk omdat die beelden zo on-Tilburgs indrukwekkend zijn. In bijvoorbeeld Frankrijk zou je zulke beelden verwachten. Maar in Tilburg? Toch zijn ze al sinds 1905 onder ons. In dat jaar werden ze geplaatst op het dak van het stadhuis dat in 1971 ten onder ging in de ongebreidelde sloopgolf die over Tilburg spoelde.

Gered

Om je een idee te geven van waar dat in 1849 gebouwd stadhuis ongeveer stond: ter hoogte van de ingang van de Concertzaal. De twee beelden werden gered en na omzwervingen werden ze gerestaureerd en zo van de ondergang gered. De twee op de klassieke oudheid geïnspireerde vrouwenfiguren stellen Handel en Nijverheid voor. Handel is herkenbaar aan onder meer een staf die de Griekse god Hermes van de handel droeg. Nijverheid houdt in haar rechterhand een voorhamer die rust om een aambeeld. Samen drukken ze een enerverende ambitie van Tilburg uit – toen en nu.

Hoog tegen de gevel van In de Noordstraat 103-105 staan twee allegorische beelden die dezelfde sfeer uitstralen als de twee in het stadhuis. Zijn die van een zinklegering gemaakt, de twee vrouwenbeelden in de Noordstraat zijn in 1924 gegoten van gietijzer. In dat jaar nam Kunst Atelier Sint Lucas dit pand over van Piet van Tielraden die het in 1898 liet bouwen. De drijvende kracht achter Sint Lucas was Piet Verbraak. Het bedrijf maakte duizenden heiligenbeelden, wegkruisen, interieurbeschilderingen van kerken en kloosters. Daarom zijn die twee gevelbeelden in de Noordstraat zo opvallend afwijkend: ze stellen zomer en winter voor. Zomer is de vrouw met een sikkel en een bundel korenaren. Winter is de vrouw met een vaas en een vlam.

Statie II

Tot de vele religieuze beelden die uit het atelier van Piet Verbraak & Zonen rolden behoren de Kruiswegstaties die tussen 1936 en 1950 werden geplaatst in het Peerke Donders Park. Daar gingen wat jaren overheen omdat er sponsoren voor moesten worden gevonden. Die staan aan de voet van de Kruiswegstaties vermeld Statie II bijvoorbeeld is bekostigd door de parochies Besterd, Heikant en Heuvel, Statie XI ‘door een Tilburgsche familie uit dankbaarheid en zegen’.

Zoals het totale bedevaartspark van Peerke Donders is onderhouden en behouden is een sieraad op zich, maar wat die Kruiswegstaties uniek maakt is dat de gezichten van sommige figuren zijn gevormd naar destijds reëel bestaande Tilburgers. Bijvoorbeeld Statie II, ‘Jezus wordt met het kruis beladen’. Bij het dragen van het kruis wordt Jezus geholpen door twee mannen. De ene is Piet Verbraak, de andere zijn broer Bernard. Dan dat kleine manneke bij Statie V, ‘Simon helpt het kruis dragen’, is hun jongste broertje Karel. Maria en Maria Magdalena op Statie IV, Jezus ontmoet zijn bedroefde moeder’, zij de zussen Annie en Bertha Vriends.

Zelden is de relatie tussen het katholieke verleden van Tilburg en de Tilburgse mensen zo letterlijk verbeeld. En dat door een atelier in religieuze kunst dat in de Noordstraat de aandacht van de voorbijganger trok met twee allegorische vrouwen…

.