Het gros van de Brabantse gemeenten is afhankelijk van de programma’s van Microsoft. Sinds Trump weer aan de macht is in de Verenigde Staten, komt het debat over alternatieven voor het Amerikaanse bedrijf op gang. Data-analist Jurgen Gaeremyn roept gemeenten op uitwegen te vinden als Microsoft te tiranniek wordt. Tilburg zet alvast een eerste stap.

Door Rens van de Plas/Woeste Grond

Gaeremyn bracht in kaart van wie de servers zijn waarmee honderden lokale overheden in heel Europa hun mails ontvangen. Van de Nederlandse gemeenten en instanties die de data-analist in Nederland onderzocht, maken er drie op de vijf gebruik van Microsoft Outlook. Gaeremyn heeft het sterke vermoeden dat gemeenten die voor hun mail gebruik maken van Microsoft vanzelfsprekend ook andere programma’s van Microsoft gebruiken.

Vraagtekens

Sommige gemeenten zetten daar vraagtekens bij, waaronder Tilburg. Als een van de eerste gemeenten in Brabant gaat het college van B en W onderzoeken of de gemeente te ‘afhankelijk is van grote buitenlandse leveranciers voor haar digitale systemen’. Dat doet ze nadat de hele gemeenteraad eind mei vóór zo'n onderzoek had gestemd. Het college gaat ook ‘in kaart brengen welke stappen de gemeente kan zetten richting meer digitale onafhankelijkheid.’ Eind 2025 brengt het college daar verslag van uit. Eerder zegden Amsterdam en Utrecht ook al zo’n onderzoek toe; mogelijk volgen er ook nog andere Brabantse gemeenten.

De zorgen zijn vooral ontstaan nadat is gebleken dat de leiders van grote techbedrijven, zoals Mark Zuckerberg van Meta, Elon Musk van X en Jeff Bezos van Amazon, zich nauw inlaten met president Trump. Daarmee komt de onafhankelijkheid van die bedrijven in het geding, concentreert de macht zich rond een techelite en dat kan op termijn gevaarlijk zijn voor de westerse democratie.

Cyberaanval

‘Je hoort mij niet zeggen dat Microsoft een slecht product levert’, zegt Gaeremyn. ‘Maar als gemeenten van Microsoft afhankelijk zijn, roept dat ook de vraag op wat die gaan doen als Microsoft ineens stopt met werken. Dat kan natuurlijk zomaar gebeuren als er bijvoorbeeld een cyberaanval plaatsvindt of als een rechter bepaalt dat de producten van Microsoft privacytechnisch niet meer in orde zijn. Welk alternatief heb je dan? Heb je überhaupt een alternatief waar je op terug kunt vallen, of kun je als overheidsinstantie dan helemaal niets meer?’

De data-analist roept gemeenten op in kaart te brengen op welke manieren ze nu Microsoft gebruiken en een noodplan te ontwikkelen. Hij noemt de problemen rondom beveiligingsbedrijf Crowdstrike van vorig jaar, waarbij ziekenhuizen en luchthavens over de hele wereld ineens plat lagen door een computerstoring. ‘Op de luchthaven van Zaventem was er een noodplan in werking gesteld waarbij ze mensen met potlood en papier alsnog konden laten boarden. Een noodplan hoeft niet altijd high-tech te zijn, maar overheden moeten er wel ruim op tijd over nadenken, het liefst voordat er iets uitvalt.’

Volgens de analist betekent dat ook: budget reserveren om op termijn over te kunnen stappen als het nodig is. Als gemeenten jaarlijks vijf procent van het budget dat ze aan Microsoft besteden opzij zetten, of investeren in goede lokale initiatieven, kunnen ze over zeven jaar overstappen naar andere programma’s. ‘Overstappen naar andere software is ook ontzettend duur. Van die kosten moeten gemeenten zich ook bewust zijn.’

Alternatief

Maar wat is een goed alternatief? Volgens Gaeremyn is het belangrijk dat eventuele programma’s ‘open-source’ worden ontwikkeld. Dat betekent dat programma’s door gebruikers nog kunnen worden aangepast en dat de software-ontwikkelaar niet de enige is die kan bepalen hoe zijn product eruit ziet. Vergelijk het met koffie bestellen in een koffiezaakje: natuurlijk kun je kiezen uit de drankjes op de kaart, maar als jij graag slagroom in je thee wilt, zal de ober je niet tegenhouden. ‘En als je in Nederland een extra optie voor een programma ontwikkelt, kunnen ze daar in Canada of China ook van profiteren’, vindt Gaeremyn.

‘Natuurlijk kun je zeggen: we zetten in Europa onze eigen Microsoft en Google op. Maar als die eenmaal groot genoeg zijn, worden die ook weer overgekocht door minder transparante bedrijven’, denkt de data-analist. ‘Bij open-source-oplossingen speelt dat minder. Als gemeenten dan ineens niet meer tevreden zijn met een bedrijf, kunnen ze gewoon de hele server zonder veel problemen naar een ander land of een ander bedrijf verplaatsen. In deze geopolitiek interessante tijden is dát in elk geval geen overbodige luxe.

Dit verhaal is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (fondsbjp.nl).