Ooit werd Tilburg ‘Het Rome van het noorden’ genoemd. Een katholiek bolwerk waar de skyline opviel door de vele kerktorens. Veel van die spitsen zijn verdwenen: gebouwen werden gesloopt of kregen in het beste geval een andere bestemming. Maar toch, er bleef meer over dan je misschien zou verwachten.

Door Theo van Etten

Maar liefst 192 religieuze objecten staan of stonden er in de openbare ruimte van de gemeente Tilburg. De stad Tilburg en de dorpen Berkel-Enschot, Udenhout en Biezenmortel zijn nog altijd rijkelijk gevuld met kerken, pastorieën, kloosters, kapellen, wegkruizen, standbeelden en begraafplaatsen. Dat blijkt uit een lijvig boekwerk van maar liefst 472 pagina’s met 1100 afbeeldingen dat op 15 april verschijnt. Een indeling per gebied met kaarten waarop de historische ontwikkeling zichtbaar is, leidt de lezer door de religieuze (bouw)geschiedenis van Tilburg.

Een breed en rijk verhaal

Dat deze geschiedenis onmiskenbaar een sterk katholiek stempel heeft, zal duidelijk zijn. Vooral tijdens de ontkerkelijking in de laatste decennia van de twintigste eeuw verdwenen veel parochies en kerken. De Tilburgse publicisten en historisch onderzoekers Ronald Peeters en Henk van Doremalen stonden aan de basis van de publicatie. Samen met Joost op ’t Hoog en Dirk van Alphen van de gemeente Tilburg, werkten zij afgelopen jaren aan het onderzoek. Ronald: “Juist nu erkennen we meer en meer de waarde van wat in het verleden tot stand is gekomen. Daarnaast is de lange katholieke geschiedenis van onze stad de afgelopen decennia verrijkt met nieuwe gebouwen, plekken en rituelen. De vele religies vertellen samen een breed en rijk verhaal over de religieuze ontwikkeling van onze stad.”

Zoektocht naar juiste herbestemming

Aan de basis van dit project lag een inventarisatie van het religieus erfgoed in Tilburg. “Die vraag kwam voort uit de zogenaamde Kerkenvisie,” legt Ronald uit. Daarbinnen waren de belangrijkste vragen: Hoe moeten we verder met behoud en gebruik? Wat nemen we mee naar de toekomst? Welke visie ontwikkelen we daarover? Daar is de gemeente mee aan de slag gegaan.”

Behouden, laten verdwijnen of transformeren? Dat bleek de rode draad. Binnen de gemeente Tilburg liggen de voorbeelden van een goede herbestemming voor het oprapen. Kerken werden woningen of kregen een maatschappelijk georiënteerde herbestemming. “Toch verschillen de meningen over wat een goede herbestemming is,” legt Ronald uit. “Wat de één zeer geslaagd vindt, kan voor de ander respectloos zijn.” Of zoals Dirk van Alphen het in zijn epiloog verwoordt: “Herbestemmen blijft een zoektocht. Wat heb je nodig van een monument om het verhaal ervan te kunnen laten zien of te vertellen en tegelijkertijd een nieuwe tijdlaag de kans te geven zich te bewijzen?”

Roerend erfgoed

Het redactieteam schakelde diverse gastschrijvers in om hun licht te laten schijnen op het Tilburgs religieus erfgoed. Zo laat Petra Robben zien dat dit ook schilderijen, glas-in-loodramen, beelden en andere objecten bevat. Ze zijn afkomstig uit kerken en kloosters, werden meegebracht uit de missie of dienden als herinnering aan de talloze bedevaarten in en om Tilburg. Veel van deze objecten worden bewaard in de Tilburgse stadscollectie. Martijn Honselaar en Jacqueline Moors stellen zich de vraag wat de betekenis is van de vele tussenruimten, nu veel religieuze bouwwerken zijn gesloopt. Ook komen diverse bewoners, gebruikers en betrokkenen van herbestemd erfgoed aan het woord.

Het boek ‘Religieus erfgoed in Tilburg’ is vanaf 15 april verkrijgbaar bij de Tilburgse en enkele regionale boekhandels (ISBN 978-90-9039864-8).