Het Reitseplein is genoemd naar een herdgang. De oudste vermelding van De Rijt met een lange ij was in 1420. Een herdgang is een driehoekig gehucht. Oud-Tilburg is opgebouwd uit herdgangen. Denk aan Korvel, Oerle, Wilhelminapark en het Hasseltplein met de Hasseltse Kapel. Herdgang De Reit was sprekend de Hasselt. Het Hasseltplein, nu een beschermd stadsgezicht, is er nog dankzij de Hasseltse Kapel. De Reit werd opgeofferd aan de vaart der volkeren, of beter, de vaart die Tilburg in de jaren ’60 maakte toen de wijken Het Zand (20.000 woningen) en De Rijt (10.000 woningen) Tilburg van haar giga-woningtekort af moesten helpen en bewoners van sloopwijken, als de Koningswei aan een nieuwe woning.

Helemaal aan de andere kant van De Reit en Het Zand, als je met de rug naar de oprit van de Ringbaan-West gaat staan, ligt het complex van de universiteit. In 1962 verhuisde de voorloper, de RK Handelshogeschool, van de Tivolistraat naar een nieuw complex aan de Hogeschoollaan. Schrijver dezes kijkt altijd met veel genoegen naar het hoofdgebouw, een meesterwerk van Jos Bedaux.

Het gebied tussen het Reitseplein en Tilburg University wordt tegenwoordig Kennis Kwartier genoemd. De gemeente wil hier 10.000 woningen gaan bouwen en de hele omgeving flink opknappen, bij de tijd brengen, inclusief een ferme facelift van winkelcentrum Westermarkt. De op 15 november 1961 door burgemeester Cees Bechrt geopende Westermarkt was het resultaat van de eerste keer dat in Tilburg een projectontwikkelaar (A. ‘Tonny’ Remmers) actief was.

Weg kwijt

Als je je realiseert dat de wereld tegenwoordig zo’n beetje van projectontwikkelaars aan elkaar hangt, dan besef je dat de Westermarkt Tilburgse geschiedenis is. Zo ook Het Zand en De Reit. Het is fascinerend dat zo’n zestig jaar na het ontstaan er een vernieuwingsslag plaatsvindt op iets wat toen zo nieuw was als maar zijn kon. Zó nieuw dat de pastoor op deze Prent van Cees Robben van 27 mei 1960 de weg was kwijtgeraakt tussen al die nieuwbouw. Een teken des tijds is dat het schrandere Tilburgse mènneke niet (meer) onder de indruk is van meneer pastoor. Wellicht was hij op zoek naar een van de drie kerken in de nieuwe wijk. De toren van De Goede Herder had al snel naar goed Tilburgs gebruik een bijnaam: Magere Josje (een prostituee die in 1957 op de Wallen in Amsterdam werd vermoord).

Het Zand en de Reit waren voor Tilburg compleet nieuwe projecten. Hoe moet je zulke nieuwe stadswijken aanpakken? Bij de ontwikkeling liet met zich inspireren door de parochie-indeling van oud-Tilburg. Dat kende men en dat voldeed, cultureel, economisch en sociaal-maatschappelijk. Een parochie-indeling bestaat niet alleen uit een kerk en scholen, maar ook uit kleinschalige voorzieningen en bedrijfjes. Wat die bedrijven betreft keek men bij de vestiging naar de vrouwen die er moesten kunnen werken. Zij moesten tussen de middag en rond schooltijden vanuit het werk naar huis kunnen.

Twee procent

Zo is er van Het Zand en de Reit echt ontzettend veel interessants te melden. Wat denk je bijvoorbeeld van het feit dat in deze twee nieuwe wijken veel uit Nederlands-Indië gerepatrieerde mensen werden gehuisvest? Er was een landelijke regeling dat twee procent van de huizen aan hen moest worden toegewezen. Tilburg voldeed niet aan die norm. In Het Zand en De Reit haalde Tilburg de achterstand in. Klinkt allemaal zeer eigentijds. Je kunt stellen dat deze nieuwe wijken de eerste multiculturele wijken van Tilburg waren. En ook dat is geschiedenis.

Toen een stadsuitbreiding van Tilburg aan de orde kwam en men uitging van 225.000 inwoners in 2000 (niet slecht gegokt) kwam men op een aantal goede gronden in dit gebied terecht. Het had het voordeel dat je er geen kanaal voor over hoefde – dat kwam later, met Noord. De grond was bij uitstek geschikt om op te bouwen. Op sommige plaatsen zat het gele (bouw)zand slechts een halve meter diep. Het is voorgekomen, dat op dagen dat het heel hard woei, de bouw moest worden stilgelegd vanwege de enorme zandwolken. Tegenwoordig zou daar het Saharazand de schuld van krijgen, maar dit was toch echt Tilburgs zand…, zand uit het Zaand en de Rèèt.